Archetypowe wzorce i reakcje post-traumatyczne

Doświadczenia traumatyczne - jak to już pod koniec XIX wieku zaobserwował Pierre Janet - tworzą pewne odszczepione części, które funkcjonują autonomicznie w Psyche.
Te części uważnie obserwował C. G. Jung (znający dobrze prace Janet'a i Charcot ) u swoich pacjentów w klinice Burgholzli. Nazwał je kompleksami i badał ich wpływ nie tylko na psychikę, ale także na ciało.
Jung zaobserwował, że każdy kompleks posiada archetypowy rdzeń, a jego konstelacji (aktywizacji) zawsze towarzyszą emocje, przy czym silne kompleksy powstałe w wyniku traumy uruchamiają emocje na poziomie afektu. Archetypowe mechanizmy obronne związane z traumą odnoszą się do nieświadomych mechanizmów, których jednostki używają, aby chronić się przed bólem i cierpieniem związanym z traumatycznymi, a jednocześnie nieświadomymi doświadczeniami. Te mechanizmy obronne opierają się na archetypowych wzorcach, które są uniwersalne i wspólne dla różnych kultur oraz czasów stanowiąc jądro określonego kompleksu. Nazywam te wzorce „archetypami” z uwagi na ich uniwersalność oraz obecność w baśniach i mitologiach
Niektóre archetypowe mechanizmy obronne związane z traumą można z grubsza nazwać. Np.:

1. Bohater/ka:

Ten archetyp (wzorzec) reprezentuje potrzebę bycia silnym i odważnym w obliczu przeciwności losu. Bohater może pojawić się, gdy dana osoba ma do czynienia z traumatycznym wydarzeniem i czuje potrzebę walki lub podjęcia działań w celu ochrony siebie lub innych często za cenę samo-poświęcenia. Bohater w dorosłym życiu często obsadza rolę społecznego aktywisty.

2. Ofiara:

Ten archetyp (wzorzec) reprezentuje doświadczenie bycia bezradnym lub bezsilnym w obliczu traumatycznego wydarzenia, a później w codziennej rzeczywistości. Ofiara może pojawić się, gdy osoba czuje się przytłoczona traumą i nie jest w stanie podjąć działań, aby się chronić. Tutaj dochodzi często zjawisko zamrożenia na poziomie autonomicznego układu nerwowego.

3. Opiekun/ka:

Ten archetyp (wzorzec) reprezentuje potrzebę opieki nad innymi, często jako sposób na uniknięcie własnego bólu i traumy (jest to czynna projekcja, dzięki której pozornie opiekujemy się nad sobą „przy pomocy” innej osoby). Opiekun może pojawić się, gdy jednostka czuje się przytłoczona własną traumą i stara się odwrócić od tego uwagę, skupiając się na potrzebach innych. [doświadczają tego często osoby dotknięte w dzieciństwie parentyfikacją].

4. Sabotażyst/k/a:

Ten archetyp (wzorzec) reprezentuje skłonność do samo/auto-sabotażu lub podważania własnego sukcesu albo dobrego samopoczucia oraz dbania o swe zdrowie i dobrostan. Może przybierać formę prokrastynacji, unikania odpowiedzialności, destrukcyjnych wzorców w związkach czy nawet samookaleczeń. Sabotażysta może pojawić się, gdy jednostka czuje się małowartościowa lub niegodna szczęścia czy sukcesu z powodu wcześniejszych, traumatycznych doświadczeń. Tutaj ewentualna wczesna przemoc (lub jej sprawca) zostaje uwewnętrzniona i skierowana niejako przeciw jednostce. 

Freud wiązał auto-sabotaż z przymusem powtarzania („repetition compulsion”), czyli nieświadomym odtwarzaniem bolesnych doświadczeń, np. osoba, która była w dzieciństwie odrzucana, może w dorosłości sabotować relacje, aby potwierdzić swoje przekonanie o byciu niekochanym.

Auto-sabotaż łączy się z syndromem oszusta (impostor syndrome). Osoby doświadczające "zespołu oszusta" czują, że nie zasługują na sukces, nie wierzą w jego realność oraz możliwą realizację i nieświadomie podkopują swoje osiągnięcia.

5. Buntownik/Buntowniczka:

Ten archetyp (wzorzec) reprezentuje tendencję do opierania się autorytetom lub normom społecznym jako sposób na potwierdzenie własnej niezależności i autonomii. Buntownik może pojawić się, gdy jednostka czuje się uciskana lub kontrolowana przez traumatyczne doświadczenia, wydarzenia je przypominające lub przez innych w jej życiu. Tzw. „zaburzenie” (jak ja nie lubię tych terminów) lub zachowanie buntowniczo-opozycyjne często diagnozowane (oraz „leczone”) u dzieci i młodzieży może być właśnie efektem autonomicznie i nieświadomie funkcjonujących obron wynikających z doświadczeń traumatycznych ...

Należy zauważyć, że opisane, archetypowe mechanizmy obronne są z reguły nieświadome, raczej automatyczne będąc reakcjami kompleksu (lub jakiejś „części” osoby) na takie wydarzenie, które nieświadomie przypomina dawną sytuację traumatyczną. Rozpoznanie tych wzorców i praca nad zrozumieniem oraz przetworzeniem traumatycznych doświadczeń może pomóc jednostkom transformować te mechanizmy obronne (nazwane przez D. Kalscheda "archetypowymi obronami Jaźni") oraz przejść do uzdrowienia i/lub powrotu do zdrowia.