Kompleks, archetyp i Jaźń

Kompleksy to grupy powiązanych ze sobą obrazów utrzymywanych razem przez wspólną tonację emocjonalną. Jung odkrył obecność emocjonalnie zabarwionych kompleksów dostrzegając powtarzalność w skojarzeniach osoby badanej testem skojarzeń lub opóźnieniami w udzielanych odpowiedziach. Odkrył, że u każdej osoby skojarzenia mają tendencję do zbiegania się wokół pewnych tematów, jak np. skojarzenia związane z matką – wokół „kompleksu matki”. Pojęcie kompleksu już dawno temu trafiło do ogólnie rozumianej kultury. Kompleksy to podstawowa zawartość nieświadomości jednostki.

Podstawowymi treściami psychiki obiektywnej są obrazy archetypowe.
Samych archetypów nie da się bezpośrednio obserwować, ale na podobieństwo pól magnetycznych są one dostrzegalne poprzez ich wpływ na widoczną zawartość umysłu, obrazy archetypowe oraz uosobione lub zobrazowane kompleksy. Archetyp w swej istocie jest tendencją do strukturyzowania obrazów naszego doświadczenia w określony sposób, ale sam nie jest obrazem. Jung omawiając pojęcie archetypu porównywał go do tworzenie kryształu w nasyconym roztworze: struktura krystaliczna danego kryształu jest zgodna z pewnymi zasadami (archetypem), podczas gdy faktycznej formy, jaką przyjmie określony kryształ (obraz archetypowy), nie da się z góry przewidzieć. Każdy rodzi się z tendencją do formowania pewnych obrazów, ale nie z samymi obrazami. Na przykład w człowieku istnieje uniwersalna tendencja do tworzenia obrazu matki, ale każda osoba formuje niepowtarzalny wizerunek matki oparty na uniwersalnym ludzkim archetypie.

Obrazy archetypowe są podstawowymi i dogłębnymi wizerunkami formowanymi poprzez oddziaływanie archetypów na gromadzące się doświadczenia psychiki indywidualnej. Obrazy archetypowe tym różnią się od wyobrażeń kompleksów, że posiadają bardziej uniwersalne i ogólniejsze znaczenie, często o numinotycznych cechach afektywnych. Archetypowe obrazy, które przez dłuższy czas są istotne dla większej grupy ludzi są kulturowo integrowane przez świadomość zbiorową. Przykładami form kulturowych są obrazy króla i królowej, Matki Boskiej oraz takich postaci z obszaru religii jak Jezus i Budda. Wiele kolektywnych postaci oraz sytuacji niesie ze sobą archetypowe obrazy, przy czym zazwyczaj nikt nie jest świadomy projekcji. Dopiero silne reakcje emocjonalne po zabiciu lub śmierci osoby publicznej pokazują, że dla wielkiej liczby osób określona postać wiązała się z projekcją archetypową.

Każde z powtarzających się doświadczeń człowieka ma podstawy archetypowe: narodziny, śmierć, relacja seksualna, małżeństwo, konflikt przeciwnych sił, itd. Chociaż archetypy mogą ewoluować, to ich zmiana jest na tyle powolna, że dla celów praktycznych możemy uznać, iż są stałe na przestrzeni poznanej historii.

Jaźń w ujęciu jungowskim stanowi regulujące centrum całej psychiki, podczas gdy ego jest wyłącznie ośrodkiem świadomości osobowej. Jaźń to centrum zarządzające, które koordynuje pole psychiczne. Ponadto jest to archetypowy wzór dla indywidualnej tożsamości ego. Mamy do czynienia z trzema odrębnymi znaczeniami Jaźni:

1.) całość psyche funkcjonująca jako jedność

2.) centralny archetyp porządku, jeśli spojrzeć z punktu widzenia ego; oraz

3.) archetypowy fundament ego.

Ponieważ Jaźń jest znacznie obszerniejszym bytem niż ego, to w percepcji ego Jaźń często przybiera formy symbolu o wyższej wartości: obrazów Boga, słońca jako środka układu słonecznego, jądra, jako centrum atomu, itd. Afektywne zabarwienie doświadczenia Jaźni często wiąże się z poczuciem świętości lub fascynacji oraz inspirującego zachwytu. Ego, które doświadcza Jaźni może samo poczuć się obiektem o wyższej mocy. Kiedy ego nie jest ustabilizowane, Jaźń może pojawić się jako kojący symbol porządku, często w formie mandali, jako obraz z wyraźnym obrzeżem i środkiem, jako kwadratura koła lub kwadrat wpisany w okrąg, przy czym formy mogą mieć nieskończoną mnogość wariacji. W tradycjach religijnych Wschodu mandale często zawierają obrazy bogów i korzysta się z nich praktykując medytację. Chociaż Jaźń jest najmniej empiryczna ze strukturalnych koncepcji Junga – gdyż znajduje się na pograniczu tego, co można zademonstrować klinicznie – stanowi przydatny termin dla psychologicznego opisu tego, co w innym przypadku jest nieopisywalne. W rzeczy samej, fenomenologicznie Jaźń jest praktycznie nie do odróżnienia od tego, co tradycyjnie nazywano Bogiem.
źródło:
James A. Hall: "Jungian Dream Analysys"
przy okazji: będzie wznowienie "WSPOMNIENIA, SNY, MYŚLI" ...

(książka ukaże się na początku września 2019)